خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ رمضان نام یکی از ماه‌های قمری و تنها ماه قمری است که نامش در قرآن آمده است و یکی از چهار ماهی است که خداوند متعال جنگ را در آن حرام کرده است. (مگر جنبه دفاع داشته باشد.)
در این ماه کتاب‌های آسمانی قرآن‌کریم، انجیل، تورات، صحف و زبور نازل شده است. (۳)
این ماه در روایات اسلامی ماه خدا و میهمانی امت پیامبر اکرم(ص) خوانده شده و خداوند متعال از بندگان خود در این ماه در نهایت کرامت و مهربانی پذیرایی می‌کند؛ پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ماه رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان، ماه امت من است، (۴) هر کس همه این ماه را روزه بگیرد بر خدا واجب است که همه گناهانش را ببخشد، بقیه عمرش را تضمین کند و او را از تشنگی و عطش دردناک روز قیامت امان دهد.»(۵)
این ماه، در میان مسلمانان از احترام، اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار و ماه سلوک روحی آنان است و مؤمنان با مقدمه‌سازی و فراهم کردن زمینه‌های معنوی در ماه‌های رجب و شعبان هر سال خود را برای ورود به این ماه شریف و پربرکت آماده می‌کنند، و با حلول این ماه با شور و اشتیاق و دادن اطعام و افطاری به نیازمندان، شب‌زنده‌داری و عبادت، تلاوت قرآن، دعا، استغفار، دادن صدقه، روزه‌داری و... روح و جان خود را از سرچشمه فیض الهی سیراب می‌کنند. فضائل ماه رمضان
گرچه ذکر تمام فضائل ماه مبارک رمضان از حوصله این مقال خارج است؛ ولی پرداختن و ذکر برخی از فضائل آن از نظر قرآن و روایات اسلامی خالی از لطف نیست.
۱. برترین ماه سال
ماه مبارک رمضان به جهت نزول قرآن کریم در آن و ویژگی‌های منحصری که دارد در میان ماه‌های سال‌قمری برترین است؛ قرآن کریم می‌فرماید: «ماه رمضان ماهی است که قرآن برای هدایت انسان‌ها در آن نازل شده است.»(۶)
پیامبر گرامی(ص) درباره ماه رمضان می‌فرماید: «ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورد، ماهی که نزد خدا از همه ماه‌ها برتر و روزهایش بر همه روزها و شب‌هایش بر همه شب‌ها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهی است که شما در آن به میهمانی خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‌اید، نفس‌های شما در آن تسبیح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعایتان در آن مستجاب است... ت. بهترین ساعاتی است که خداوند به بندگانش نظر رحمت می‌کند ...»(۷)
۲. نزول کتب آسمانی در این ماه
تمام کتب بزرگ آسمانی مانند: قرآن کریم، تورات، انجیل، زبور، صحف در این ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: «کل قرآن کریم در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد، سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم(ص) و صحف ابراهیم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم ماه رمضان نازل شد.»(۸)
۳. توفیق روزه
در ماه رمضان خداوند متعال توفیق روزه‌داری را به بندگانش داده است؛ «پس هر که ماه [رمضان] را درک کرد، باید روزه بگیرد.»(۹)
انسان افزون بر جنبه مادی و جسمی، دارای بُعد معنوی و روحی هم هست و هر کدام در رسیدن به کمال مطلوب خود، برنامه‌های ویژه را نیاز دارند، یکی از برنامه‌ها برای تقویت و رشد بُعد معنوی، تقوا و پرهیزگاری است؛ یعنی اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوی رشد و پرورش دهد و به طهارت و کمال مطلوب برسد، باید هوای نفس خود را مهار کند و موانع رشد را یکی پس از دیگری بر دارد و خود را سرگرم لذت‌ها و شهوات جسمی نکند. یکی از اعمالی که در این راستا مؤثر و مفید است روزه‌داری است، قرآن کریم می‌فرماید: «... ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر پیشینیان از شما نوشته شده، تا پرهیزگار شوید.»(۱۰) برخی از فواید و فضائل روزه:
الف. تقویت تقوا، پرهیزگاری و اخلاص؛ (۱۱)
امام صادق(ع) می‌فرماید: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من می‌دهم.»(۱۲)
حضرت فاطمه(س) می‌فرماید: «خداوند روزه را برای استواری اخلاص، واجب فرمود.»(۱۳)
ب. مانع عذاب‌های دنیوی و اخروی:
امام علی(ع) می‌فرماید: «روزه روده را باریک می‌کند گوشت را می‌ریزد و از گرمای سوزان دوزخ دور می‌گرداند.»(۱۴)
پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «روزه سپری در برابر آتش است.»(۱۵) ج. آرامش روان و جسم:
روزه‌داری روح و روان و قلب و دل و نیز جسم را آرامش داده و باعث سلامتی روح و تندرستی جسم می‌شود.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.»
باز می‌فرماید: «معده خانه تمام دردها و امساک [روزه] بالاترین داروهاست.»(۱۶)
حضرت امام باقر(ع) می‌فرماید: «روزه و حج آرام‌بخش دلهاست.»(۱۷)
حضرت علی(ع) می‌فرماید: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسیله نمازها و زکات و حدیث در روزه‌داری روزه‌های واجب [رمضان] برای آرام کردن اعضا و جوارح آنان، خشوع دیدگانش و فروتنی جان‌هایشان و خضوع دلهایشان حفظ می‌کنند.»(۱۸)
امروزه در علم پزشکی و از نظر بهداشت و تندرستی نیز در جای خود ثابت شده که روزه‌داری تأثیرهای فراوانی بر آرامش روح و روان و سلامتی جسم و بدن دارد، دفع چربی‌های مزاحم، تنظیم فشار، قند خون، و... نمونه آن است. (۱۹) د. مانع نفوذ شیطان:
امام علی(ع) به پیامبر اکرم(ص) عرض کرد: یا رسول الله! چه چیزی شیطان را از ما دور می‌کند؟ پیامبرگرامی(ص) فرمود: روزه چهره او را سیاه می‌کند و صدقه پشت او را می‌شکند.»(۲۰)
بنابراین، روزه مانع نفوذ شیطان‌های جنی و انسی شده و وسوسه‌های آنان را خنثی می‌کند. ه. مساوات بین غنی و فقیر:
انسان روزه‌دار در هنگام گرسنگی و تشنگی، فقرا و بینوایان را یاد می‌کند و در نتیجه به کمک آنها می‌شتابد. حضرت امام حسن عسگری(ع) درباره علت وجوب روزه می‌فرماید: «تا توانگر درد گرسنگی را بچشد و در نتیجه به نیازمند کمک کند.»(۲۱) و. احیاء فضائل اخلاقی
حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه می‌فرماید: «تا مردم رنج گرسنگی و تشنگی را بچشند و به نیازمندی خود در آخرت پی‌ببرند و روزه‌دار بر اثر گرسنگی و تشنگی خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدین سبب مستحق ثواب شود، ... روزه موجب خودداری از شهوات است، نیز تا روزه در دنیا نصیحت‌گر آنان باشد و ایشان را در راه انجام تکالیفشان رام و ورزیده کند و راهنمای آنان در رسیدن به اجر باشد و به اندازه سختی، تشنگی و گرسنگی که نیازمندان و مستمندان در دنیا می‌چشند پی ببرند و در نتیجه، حقوقی که خداوند در دارایی‌هایشان واجب فرموده است، به ایشان بپردازند ...»(۲۲)
و ...
۴. وجود شب قدر در این ماه
شب قدر از شب‌هایی که برتر از هزار ماه است و فرشتگان در این شب به اذن خدا فرود می‌آیند و جمیع مقدرات بندگان را در طول سال تعیین می‌کنند(۲۳) و وجود این شب در این ماه مبارک نعمت و موهبتی الهی بر امت پیامبر گرامی اسلام(ص) است و مقدرات یک سال انسان‌ها (حیات، مرگ، رزق و...) براساس لیاقت‌ها و زمینه‌هایی که خود آنها به وجود آورده‌اند تعیین می‌شود و انسان در چنین شبی با تفکر و تدبر می‌تواند به خود آید و اعمال یک سال خود را ارزیابی کند و با فراهم آوردن زمینه مناسب بهترین سرنوشت را برای خود رقم زند. (۲۴)
حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: «تقدیر مقدرات در شب نوزدهم و تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در شب بیست و سوم است.»(۲۵) ۵. بهار قرآن
نظر به این‌که قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده و تلاوت آیات آن در این ماه فضیلت بسیاری دارد، در روایات اسلامی، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن یاد شده است؛ چنان‌که حضرت امام باقر(ع) می‌فرماید: «هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»(۲۶) یک نکته!
بدیهی است فضائل و ثواب‌هایی که برای ماه مبارک رمضان و روزه‌داری ذکر شده و به برخی از آنها اشاره شد، از آنِ کسانی است که حقیقت آن را درک کنند و به محتوای آن عمل و در گفتار و کردار به کار گیرند و به آنها جامه عمل بپوشانند. چنان در روایات اسلامی برای روزه‌داری آدابی ذکر شده و کسانی که صرفاً تلاوت قرآن می‌کنند، ولی به آیات و احکام آن عمل نمی‌کنند و یا آن که از روزه‌داری تنها رنج گرسنگی و تشنگی را می‌کشند و بوسیله گناه، تأثیر روزه را از بین می‌برند و ماه مبارک رمضان و فضای معنوی آن تأثیری بر اشخاصی بر جای نمی‌گذارد، مورد نکوهش قرار گرفته‌اند.
چنان‌که پیامبر اکرم(ص) به زنی که با زبان روزه کنیز خود را دشنام می‌داد فرمود: چگونه روزه‌داری و حال آن‌که کنیزت را دشنام می‌دهی!؟ روزه فقط خودداری از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه خداوند آن را علاوه بر این دو، مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بی‌اثر می‌کنند قرار داده است، چه اندکند روزه‌داران و چه بسیارند کسانی که گرسنگی می‌کشند.»(۲۷)
حضرت امام سجاد(ع) در دعای حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض می‌کند: به وسیله روزه این ماه یاریمان ده تا اندام‌های خود را از معاصی تو نگه داریم و آنها را به کارهایی گیریم که خشنودی تو را فراهم آورد، تا با گوش‌هایمان سخنان بیهوده نشنویم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابیم و تا دستمانمان را به سوی حرام نگشاییم و با پاهایمان به سوی آن‌چه منع شده ره نسپاریم و تا شکمهایمان جز آن‌چه را تو حلال کرده‌ای در خود جای ندهد و زبان‌هایمان جز به آن‌چه تو خبر داده‌ای و بیان فرموده‌ای گویا نشود ...»(۲۸)
بنابراین، در ماه مبارک باید تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توکل و توسل از اهل‌بیت(ع) و عمل به دستورها و احکام قرآن کریم و دوری از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعی، عبادت، شب‌زنده‌داری، درک فضیلت شب قدر و... فضیلت ماه مبارک رمضان را درک کرد و از آن در راستای رسیدن به کمال حرکت کرد و باید در این ماه به گونه‌ای خودسازی کرد که با اتمام ماه مبارک تأثیر و فواید آن در روح و جان افراد باقی باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.
پی‌نوشت‌ها:
۱) مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، ص ۲۰۹، دارالکتاب العربی، بیروت.
۲) بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۵۵، ص ۳۴۱، مؤسسه الوفاء، بیروت.
۳) ر. ک: الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج ۲، ص ۶۲۸، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
۴) وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج ۲، ص ۶۲۸، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
۵) . ...
۶) سوره بقره، آیه ۱۸۵.
۷) ر. ک: وسائل الشیعه، همان، ج ۱۰، ص ۳۱۳.
۸) ر. ک: الکافی، همان، ج ۲، ص ۶۲۸.
۹) سوره بقره، آیه ۱۸۵.
۱۰) سوره بقره، آیه ۱۸۳.
۱۱) همان.
۱۲) میزان الحکمة، محمد محمدی‌ری‌شهری، ترجمه: حمیدرضا شیخی، ج ۷، ص ۳۲۰۷، مؤسسه دارالحدیث، قم.
۱۳) همان، ص ۳۲۰۹.
۱۴) همان.
۱۵) همان.
۱۶) همان.
۱۷) همان.
۱۸) همان.
۱۹) تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج ۱، ص ۶۳۱، دارالکتب الاسلامیة، تهران.
۲۰) مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج ۷، ص ۱۵۴، مؤسسه آل‌البیت، قم.
۲۱) میزان الحکمة، همان.
۲۲) همان، ص ۳۲۰۹.
۲۳) سوره قدر، آیه ۱ - ۵.
۲۴) تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج ۱۸، ص ۱۳۲؛ ج ۱۹، ص ۹۰، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم.
۲۵) وسائل الشیعه، همان، ج ۱۰، ص ۳۵۴.
۲۶) وسائل الشیعه، همان، ج ۶، ص ۲۰۳.
۲۷) الکافی، همان، ج ۴، ص ۸۷.
۲۸) الصحیفة السجادیة، امام سجاد(ع) ص ۱۸۶، دفتر نشر الهادی، قم.
نظر شما